بر اساس دیدگاه اسلام ، هر یک از بیماری ها یا رنج و سختی که بر انسان عارض می شود ، حکمت و رازی دارد و می تواند از موارد زیر باشد :
۱. عدم رعایت قانون طبیعت . ۲. تذکری برای سپاسگزاری از سلامت خویشتن ؛ بیماری ، پدیده ای است که باید در زندگی باشد ، تا ارزش سلامتی بهتر شناخته شود . ۳. آزمایش انسان برای جداسازی افراد خوب از بد ؛ خدای حکیم بعضی از افراد را بیمار میکند تا آنان را پیازماید . آیا دعا یا صبر میکنند تا به ایشان پاداش بزرگی دهد یا از گناهانشان در گذرد . مؤمنان از این آزمایش سربلند بیرون می آیند و به درجات عالی می رسند . پیامبر خدا ﷺ فرمود : « عجبت من المؤمن وجزعه من الشقم ولو یعلم ما له فی الشقم من الثواب لأحب ألا یزال سقیماً حتی یلقی ربه » ؛ « از مؤمن و اینکه از بیماری بیتابی کند ، در شگفتم . اگر او می دانست که در بیماری چه پاداشی دارد ، دوست داشت پیوسته بیمار باشد تا آن هنگام که به لقای پروردگار خویش پیوندد » . ۴. رشد و تربیت و به کمال رسیدن روح شخص بیمار ؛ همانگونه که خمیر خام در تنور پخته می شود و این پختن ، سبب به آن ( تبدیل شدن به نان ) می شود . کمال رسیدن ه - کفاره گناهان شخص بیمار ؛ گاهی حکمت بیماری ها ، کفاره گناهان است . برای نمونه ، طبق برخی روایات ، تب سبب از بین رفتن گناهان فرد می شود ، چنانکه امام باقر الا فرمود : « کان الناس یعتبطون اعتباطا فلما کان زمان إبراهیم ال قال یا رب اجعل للموت عله یؤجر بها المیث ویسلی بها عن المصاب قال فأنزل الله عز وجل الیوم وهو البرسام ثم أنزل بعده الداء » ؛ « مردم ( در زمانهای گذشته ) با مرگ ناگهانی ( بدون علت و مرض ) می مردند . هنگامی که زمان حضرت ابراهیم ﷺ رسید ، آن حضرت عرض کرد پروردگارا برای مرگ . علت و مرضی قرارده تا مرده از آن بهره ببرد و ثوابی داشته باشد و مصیبت و غصه اش زایل شود ، سپس فرمود : پس از آن خدای متعال ، ( اول ) تب و سپس انواع دردها را فروفرستاده . بنابراین اگر کسی بر بیماری ها و مشکلات صبر داشته باشد ، پاداش و درجات خوبی دریافت خواهد کرد . امام علی ل به جناب سلمان فرمود : « فما من أحد من شیعتنا یصیبه وجع إلا بذنب قد سبق منه ، وذلک الوجع تطهیر له قال سلمان فإن کان الأمر علی ما ذکرت وهو کما ذکرت فلیس لنا فی شیء من ذلک أجر حلا التطهیر قال علی : یا سلمان ، إن لکم الأجر بالصبر علیه ، والتضرع إلی الله عز اسمه ، والدعاء له ، بهما یکتب لکم الحسنات ، ویرفع لکم الدرجات ، وأما الوجع فهو خاصة تطهیر و کفارة » ؛ « هیچ کس از شیعیان ما نیست که به او دردی رسد ، مگر به واسطه گناهی که پیش تر از او سر زده و آن بیماری ، مایه پاک شدن اوست » . سلمان گفت : اگر چنان باشد که شما فرمودید ، و همین گونه نیز هست ، پس در این کار برای ما پاداشی جز پاک شدن از گناهان نیست . آن حضرت فرمود : « ای سلمان ! به واسطه شکیبایی بر بیماری ، نالیدن به درگاه خداى والا و دعا کردن در پیشگاه او ، برایتان پاداش نیز هست و به سبب همین کارهاست که برای شما حسته نوشته می شود و مقام هایتان بالا برده می شود ، اما درد ( اعم از بیماری ) ، فقط سبب پاک شدن گناه و یک کفاره است » . ۶. عذاب و تأدیب بندگان عاصی ؛ قرآن کریم می فرماید : « ما أصابک من حسنة فین الله وما أصابک من سیئه فین نفسیک » ؛ « آنچه از نیکی به تو رسد ، از سوی خداست و آنچه از بدی به تو رسد ، از سوی خود توست>>
برخی آموزه های دینی ، گناه را علت اصلی بیماری و انواع مشکلات و مرگ زودرس می دانند . پیامبر اکرم ﷺ فرمود : « ما یکون من علة إلا من ذئب وما یعفو الله عز وجل عنه أکثر » ؛ « هیچ مرضی نباشد مگر از گناه و آنچه خدا عفو می کند . بیشتر است » . همچنین آن حضرت فرمود : « موت الإنسان بالذنوب أکثر من موته بالأجل وحیاته بالبر أکثر من حیاته بالعمر » ؛ « مرگ مردم به سبب گناه ، بیش تر از مرگ آنها با اجل طبیعی است و زندگی به واسطه نیکی کردن ، بیشتر است از زندگی با عمر » .
بعضی بیماری ها برای عذاب برخی بندگان گنهکار عارض می شوند . امام رضا (ع) فرمود : « المرض للمؤمن ، تطهیر و رحمة وللکافر ، تعذیب ولعنه وإن المرض لا یزال بالمؤمن ، حتی لا یکون علیه ذنب » ؛ ۳ « بیماری برای مؤمن ، تطهیر و رحمت ، و براى کافر ، عذاب و لعنت است و بیماری ، همدم مؤمن می ماند ، تا هنگامی که هیچ گناهی بروی نباشد » . طبق بعضی روایات دیگر نیز ، خداوند به سبب ادب کردن فردی ، او را به بعضی از بیماری ها مبتلا میکند . پیامبر خدا ﷺ فرمود : « لولا ثلاث فی ابن آدم ما طأطأ رأسه المرض ، والفقر والموث ، کلهم فیه ، وإنه معهن لوتاب » ؛ « اگر سه چیز در آدمی نبود ، هیچ چیز سر او را فرو نمی آورد : بیماری ، تهی دستی و مرگ . این ها همه در انسان هست و با این حال ، او همچنان گستاخی میکند » . . تحقق مرگ : بعضی بیماری ها ، علت برای مرگ هستند . این نوع بیماری ها درمان ندارند ، چنانکه طبیبان بزرگی همچون ابن سینا و جرجانی و و ... بر اثر بیماری از دنیا رفتند و نتوانستند بیماری خودشان را درمان کنند .
